Το παρόν post χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο είναι εν είδει εισήγησης ώστε να θέσω κάποιους βασικούς άξονες και στην συνέχεια ακολουθεί ένας διάλογος μεταξύ του εισηγητή και ενός εκ των ακροατών.
1ο μέρος: Εισήγηση
Σκοπός της ακόλουθης εισήγησης είναι να αποτελέσει εργαλείο στο πως θα απαντάμε στις κατηγορίες περί ανυπαρξίας των κοινωνικών επιστημών αλλά. Η εγελιανή-μαρξιστική επιστημολογία διακρίνει δύο στάδια στην ανάπτυξη της γνώσης περί ενός αντικειμένου: 1) την ανάβαση από το εμπειρικό συγκεκριμένο στο αφηρημένο. Εδώ οι επιστήμονες συλλέγουν εμπειρικά δεδομένα τα οποία επιχειρούν να κατανοήσουν θεωρητικά, 2) εδώ έχει ολοκληρωθεί σε γενικές γραμμές τόσο η συλλογή εμπειρικών δεδομένων, όσο και η αφηρημένη εννοιακή τους απεικόνιση. Το νέο καθήκον που αναλαμβάνει η επιστημονική σκέψη είναι η αναπαραγωγή του αντικειμένου ως οργανικού όλου χρησιμοποιώντας αυτές τις έννοιες. Η αναπαραγωγή αυτή συνίσταται στην εύρεση της επιφάνειας(Είναι) του αντικειμένου(εμπόρευμα,χρήμα), της ουσίας του αντικειμένου(παραγωγή υπεραξίας), του φαινομένου του αντικειμένου(2ος τόμος Κεφαλαίου, «Διαδικασία κυκλοφορίας του κεφαλαίου») και της ενεργούς του πραγματικότητας(3ος τόμος Κεφαλαίου «Η συνολική διαδικασία της καπιταλιστικής παραγωγής»).
Άρα από τη στιγμή που έχουν αποκαλυφθεί μέσω της ανάλυσης όλες οι πτυχές του αντικειμένου , αυτό που κυριαρχεί πλέον είναι η αντίστροφη διαδικασία , δηλ. η σύνθεση του αντικειμένου, η εύρεση της εσωτερικής σχέση που χαρακτηρίζει τις πλευρές. Η χυδαία πολιτική οικονομία μένει μόνο στην επιφανειακή σχέση των πλευρών και έτσι στην πραγματικότητα είναι κατώτερη ακόμα και από την προ-μαρξική κλασσική πολιτική οικονομία(Πέτυ,Σμιθ,Ρικάρντο κτλ.)[1]. Βέβαια εδώ δεν μιλάμε για καθαρές διαδικασίες καθώς στην περίοδο της ανάλυσης ήδη υπάρχει μία «εικασία σύνθεσης» και αντίστροφα στην περίοδο της σύνθεσης, οι επιμέρους πτυχές του αντικειμένου, όπως αναλύθηκαν στην περίοδο της ανάλυσης ,τροποποιούνται με βάση τις εσωτερικές σχέσεις του αντικειμένου ,οι οποίες για πρώτη φορά έρχονται στο φως. Αυτό που χαρακτηρίζει το εκάστοτε στάδιο είναι λοιπόν ποια από τις δύο τάσεις(ανάλυση, σύνθεση) κυριαρχούν.
Δεν θέλω να πω περισσότερα γιατί θα γίνω κουραστικός. Καλό να ξεκινήσει η συζήτηση και θα απαντήσω σε όσα ερωτήματα τεθούν.
2ο μέρος: Διάλογος
Β: Πώς είσαι σίγουρος ότι έχουν συλλεγεί όλα τα εμπειρικά δεδομένα και ότι έχει ολοκληρωθεί(έστω και σε σχετικά πλήρη βαθμό) η ανάλυση;
Α: Πρώτα απ’ όλα, προϋπόθεση της συλλογής όλων των εμπειρικών δεδομένων είναι και το ίδιο το αντικείμενο να έχει εμφανίσει όλες τις πτυχές του. Αυτό θα γίνει μόνο όταν το ίδιο το αντικείμενο θα έχει ωριμάσει.
Β: και πώς ξέρεις πότε θα έχει ωριμάσει;
Α: Καταρχάς πρέπει να διευκρινίσουμε ότι το πρόβλημα αυτό ανακύπτει συνήθως όταν μιλάμε για κοινωνικά συστήματα, των οποίων ο βίος είναι κατά πολύ βραχύτερος από τον αντίστοιχο των φυσικών. Η αλήθεια είναι ότι οι δύο ερωτήσεις σου απαντώνται με τον ίδιο τρόπο. Δηλ. το πότε ολοκληρώνεται η ανάλυση και αρχίζει η σύνθεση και το πότε μπορούμε να αποφανθούμε με βεβαιότητα ότι ένα αντικείμενο έχει ωριμάσει, μπορεί να κριθεί μόνο εκ του αποτελέσματος. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει πρώτα να απεικονιστεί το αντικείμενο ως οργανικό όλο και εάν αυτή η απεικόνιση είναι πλήρης ,τότε μπορούμε να πούμε ότι και τα εμπειρικά δεδομένα που συλλέξαμε ήταν επαρκή και ότι κατ’ επέκταση το αντικείμενο έχει ωριμάσει ,αφού μας έδωσε τον απαιτούμενο πλούτο εμπειρικών δεδομένων. Αυτό μάλιστα συνιστά και περαιτέρω τεκμηρίωση της εισήγησής μου ,όπου είπα ότι ακόμα και στην περίοδο όπου κυριαρχεί η ανάλυση ,παρατηρούνται προσπάθειες σύνθεσης, οι οποίες εκ των πραγμάτων οδηγούνται σε αποτυχία γιατί δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάλυση(είτε λόγω μη εμφάνισης των απαραίτητων χαρακτηριστικών ,είτε μη πλήρους μελέτης αυτών).
Β: Πάλι όμως μου χρησιμοποιείς ωε δεδομένη μία λέξη(το «πλήρης») την οποία πρέπει να αποδείξεις.
Α: Έχεις δίκιο… Ας δούμε τι συμβαίνει στις θετικές επιστήμες. Εκεί η επιστήμη διατυπώνει ισχυρισμούς ,οι οποίοι παρότι δεν είναι λάθος ,αποδεικνύονται στην συνέχεια ανεπαρκείς και αίρονται. Εδώ όμως παρατηρείται κάτι ενδιαφέρον. Έχουμε συνηθίσει από το εμπειριστικό σχήμα του νεοθετικισμού ,το οποίο λέει ότι μία θεωρία αναιρείται λόγω του ότι έρχεται ένα πείραμα(εμπειρία) ,το οποίο δεν μπορεί να εξηγήσει. Έτσι η νεώτερη θεωρεία καταφέρνει ως πιο πλήρης να εξηγήσει το πείραμα μέχρι τη στιγμή που ένα νέο πείραμα θα την αναιρέσει. Εδώ τι νομίζεις ότι παρατηρούμε;
Β: Ότι δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια και ότι όλες οι επιστημονικές θεωρίες είναι ορθές μέχρι να αναιρεθούν.
Α: κατά κάποιο τρόπο ναι ,όμως εγώ θα προσπαθήσω να ενσωματώσω αυτό που λες στο δικό μου επιστημολογικό σύστημα. Στο βαθμό που δεν έχουν συλλεγεί όλα τα εμπειρικά δεδομένα η επιστήμη δεν μπορεί να ωριμάσει. Άρα δεν μπορεί να υπάρξει ένα ολιστικό μοντέλο που θα εξηγεί τα πάντα. Έτσι μία θεωρία παρότι λειτουργεί στο 99,999% των πειραμάτων ,κάποια στιγμή ένα νέο εμπειρικό δεδομένο θα την αναιρέσει. Αυτό όμως σημαίνει ότι ακόμα βρισκόμαστε στο επίπεδο της ανάλυσης(ανάβαση από το εμπειρικό στο αφηρημένο). Το πρόβλημα λοιπόν με θεωρίες όπως του νεοθετικισμού ή του Κουν ή του Ποππερ και των λοιπών είναι ότι απολυτοποιούν το επίπεδο της ανάλυσης ,ως το μοναδικό επίπεδο που μπορεί να φθάσει η επιστήμη. Δικαιολογούνται να είναι εμπειριστές στο βαθμό που όντως στις θετικές επιστήμες δεν έχουν συλλεγεί ακόμα όλα τα απαραίτητα εμπειρικά δεδομένα(και ίσως είναι και κάτι που θα πάρει αιώνες), αλλά είναι αδικαιολόγητοι στο βαθμό που φιλοσοφικά είναι ουραγοί των θετικών επιστημών. Το πρόβλημά τους είναι ότι δεν μπορούν να υπερβούν την διάνοια και να ανέλθουν στον λόγο. Εδώ μπορούμε και να καταλάβουμε και την αξία της Φαινομενολογίας του πνεύματος του Χέγκελ ,που έδειξε ότι ο λόγος είναι κατάκτηση της ανθρωπότητας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε εμπειρική επιστήμη έχει φθάσει η ίδια στο λόγο. Στην πραγματικότητα στερούν συνειδητά από την φιλοσοφία τον λόγο ύπαρξής της καθώς της αρνούνται αυτό που συνιστά κατάκτηση του διαφωτισμού, τον Λόγο. Έτσι οι επιστήμες αναπτύσσονται με τις δικές τους δυνάμεις χωρίς την βοήθεια της φιλοσοφίας ,κάτι που σημαίνει ότι βαδίζουν μόνο με τα φώτα πορείας μέσα στο σκοτάδι της άγνοιας. Αντίθετα θα μπορούσε η φιλοσοφία να φωταγωγίσει ολόκληρο το οδικό δίκτυο, αν δεν της το απαγόρευε το κυρίαρχο σήμερα φιλοσοφικό ρεύμα. Πάντως επισημαίνω παρενθετικά ότι το γεγονός ότι ο νεοθετικισμός θεωρείται η κατ’ εξοχήν φιλοσοφία της επιστήμης από τους ίδιους τους επιστήμονες έχει ως γνωσιολογική πηγή(πέραν δηλ. από ιδεολογικές και πολιτικές αιτίες) το ότι οι θετικές επιστήμες όντως βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της ανάλυσης.
Β: Ωραία, αν μου αποδείξεις λοιπόν ότι τουλάχιστον σε μία επιστήμη μπορεί να πιστοποιηθεί ότι κάποια στιγμή συλλέγονται όλα τα εμπειρικά δεδομένα και άρα η νέα συνθετική θεωρία, δεν πρόκειται να αναιρεθεί από νέα δεδομένα ,τότε και γω θα δεχτώ όσα επιρρίπτεις στους λογικούς εμπειριστές. Αλλά όσο δεν το κάνεις απλά θα συνεχίσω να υποκλίνομαι στην θεωρητικοποίηση της άγνοιας που ευαγγελίζονται.
Α: Ας κάνουμε μία υπόθεση. Έστω ότι το Κεφάλαιο του Μαρξ συνιστά την φάση της ωριμότητας στην επιστήμη της πολιτικής οικονομίας. Άλλωστε αυτή η υπόθεση δεν είναι κάτι καινούργιο, αφού όλοι οι επιστήμονες ιδίως στις θεωρητικές επιστήμες νομίζουν ότι έχουν ανακαλύψει την απόλυτη αλήθεια. Ποιό θα έπρεπε λοιπόν να είναι το χαρακτηριστικό της με βάση τα όσα τουλάχιστον ισχυρίστηκα;
Β: Ότι φέρει μέσα της όλα τα εμπειρικά δεδομένα ,ότι με άλλα λόγια ενσωματώνει όλες τις πτυχές του αντικειμένου και ανακαλύπτει την εσωτερική τους σχέση.
Α: Σωστά. Ας το δεχτούμε αυτό ως δεδομένο, αλλά ας προσθέσουμε την επιφύλαξη ότι ως «όλα τα εμπειρικά δεδομένα» εννούμε τα μέχρι τώρα γνωστά, γιατί δεν μπορούμε όπως μας δίδαξε ο Χιουμ να είμαστε σίγουροι ότι αύριο δεν θα έρθουν καινούργια που θα αλλάξουν την θεωρία μας. Αυτή μου η παραδοχή είναι μάλιστα σε αρμονία με τις διδασκαλίες του νεοθετικισμού για τις θετικές επιστήμες. Αυτός αναγνωρίζει δηλ. σε μία θεωρία την ικανότητα να εξηγεί όλα τα μέχρι τώρα εμπειρικά δεδομένα. Στην εισήγησή μου όταν έκανα λόγο για την απεικόνιση του αντικειμένου εκάστης επιστήμης ως οργανικού όλου, προέβην και σε μία περαιτέρω διάκριση, δηλ. θεώρησα κάποιες πλευρές του αντικειμένου ως επιφάνεια(στο Είναι) αυτού, κάποιες άλλες ως ουσία του ,και άλλες ως φαινόμενο και πραγματικότητα αυτού. Αυτό σημαίνει ότι δεν παίζουν όλες οι πλευρές τον ίδιο ρόλο.
Β: Μα τώρα μου χρησιμοποιείς μεταφυσικά φορτισμένες έννοιες όπως η ουσία, τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι παπάδες του μεσαίωνα ,όταν ακόμα δεν φαινόταν η επιστήμη ούτε στον ορίζοντα…
Α: σου υπενθυμίζω ότι για ουσία μιλούσε και ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας και μεγάλο μέρος της αρχαίας φιλοσοφίας έπαιξε με την διάκριση Είναι-Ουσία. Αλλά ας αφήσουμε όμως την ιστορία και ας μιλήσουμε συγκεκριμένα. Η ουσία έτσι όπως την εκλαμβάνω εγώ δεν υπάρχει ως υποστασιοποιημένη ύπαρξη στον κόσμο, όπως πίστευαν οι χριστιανοί για τον Θεό. Η ουσία έχει πάντα την συγκεκριμένη μορφή ,ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ,το οποίο εντός ενός συστήματος σχέσεων ,δηλ. εντός ενός συνόλου αντικειμένων ,είναι αυτό το οποίο παίζει τον κυρίαρχο ρόλο. Είναι αυτό που αν εκλείψει ,θα καταρρεύσει όλη η δομή. Πρόσεξε τώρα κάτι πολύ κρίσιμο. Ένα πράγμα δεν είναι ουσία επειδή από την φύση του είναι ουσία, αλλά γίνεται ουσία στο βαθμό που τα άλλα πράγματα μέσα σε ένα πλέγμα σχέσεων το καθιστούν ουσία. Με άλλα λόγια το ότι το Α είναι η ουσία της σχέσης Α,Β,Γ δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί ταυτόχρονα να αποτελεί επουσιώδες στοιχείο της σχέσης Α,Β,Δ,Ε,Ζ. Θα πάρω το παράδειγμα της αξίας στο Κεφάλαιο του Μαρξ. Η αξία είναι η ουσία του εμπορεύματος, ενώ συνάμα αποτελεί και τμήμα της επιφάνειας(του Είναι) της Κεφαλαιοκρατίας. Ακόμα και εντός της ίδιας επιστήμης λοιπόν υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Η ουσία είναι λογική κατηγορία ,που σημαίνει ότι είναι η αντανάκλαση στην νοήση ,αυτού που οι επιμέρους επιστήμες ονομάζουν αξία, υπεραξία, βαρύτητα, φυσική επιλογή, μποζόνιο χίγκς και δεν ξέρω και γω τι άλλο. Εννοείται ότι τα παραδείγματα από τις επιστήμες πλην της πολιτικής οικονομίας είναι τυχαία. Για να γίνω πιο ακριβής όμως θα μου επιτρέψεις να πω δύο λόγια παραπάνω για τις κατηγορίες της λογικής. Αυτές λοιπόν δεν είναι απλά αντανάκλαση του πραγματικού κόσμου ,αλλά είναι οι πλέον θεμελιώδεις έννοιες με τις οποίες νοούνται τα αντικείμενα. Όπως στον αισθητό κόσμο η ύλη είναι αυτή που συνιστά την υπόσταση του κόσμου και όλες οι επιμέρους εκδοχές του κόσμου συνιστούν τροποποιήσεις αυτής ,έτσι και οι κατηγορίες της λογικής είναι αυτές ,που παρότι δεν υπάρχουν οντολογικά, ενοποιούν στα πλαίσια της επιστήμης τον κόσμο. Είναι ο συνεκτικός ιστός με τον οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε ότι κάθε επιστημονικό αντικείμενο διαθέτει ποιότητα ,ποσότητα , αρμονία ανάμεσα στην ποιότητα και την ποσότητα(μέτρο), ουσία κτλ.
Β: Μετά από μία τόσο πλατιασμένη απάντηση δεν τολμώ να προβάλω άλλες ενστάσεις πάνω στο ίδιο θέμα γιατί θέλω να αποφύγω μία αντίστοιχου μεγέθους απάντηση. Αλλά πέρα από την πλάκα έτσι όπως την εξηγείς την ουσία νομίζω ότι της αφαιρείς τον κακώς νοούμενο μεταφυσικό της φλοιό. Τί ήθελες να πεις όμως πριν στα ρωτήσω όλα αυτά;
Α: Α ναι…Λοιπόν, αν καταφέρουμε με τις εμπειρίες που έχουμε συλλέξει, με τις έννοιες που έχουμε συγκροτήσει και με την σύνθεση στην οποία έχουμε προβεί να ανακαλύψουμε την ουσία του αντικειμένου, τότε έχουμε το εξής πλεονέκτημα: Ότι ακόμα και οι νέες εμπειρίες που θα εμφανισθούν ,να μην ανατρέπουν πλήρως την θεωρία μας αλλά απλώς να τροποποιούν εν μέρει τις πλευρές της. Η ουσία δηλ. δεν ανατρέπεται αλλά αναπτύσσεται. Έτσι επειδή η εποχή του Μαρξ ήταν η εποχή του λεγόμενου «ελεύθερου ανταγωνισμού»…
Β(διακόπτοντας): ναι αλλά εσύ το λες «τροποίηση» άλλοι θα στο πουν ανατροπή, το θέμα είναι ότι αλλάζει η θεωρία λόγω της νέας εμπειρίας, τώρα το αν αλλάζει πολύ ή λίγο είναι κάτι δευτερεύουσας σημασίας. Πχ. φαντάζομαι ότι και η θεωρία του Νεύτωνα πριν ανατραπεί ποιοτικά από τον Αινστάιν ,σίγουρα θα είχε υποστεί μικρές τροποποιήσεις από τους μαθητές του λόγω νέων εμπειρικών δεδομένων.
Α: Περίμενε, περίμενε… συγχέεις δύο διαφορετικά πράγματα και δεν πρέπει. Είναι άλλο πράγμα να πεις ότι η θεωρία μου ανατρέπεται επειδή συλλέγω νέα εμπειρικά δεδομένα(όπως γίνεται συχνά στις θετικές επιστήμες) και άλλο πράγμα να πεις ότι εμφανίζονται στο ιστορικό πλαίσιο νέα εμπειρικά δεδομένα. Με απλά λόγια η μετάβαση από το στάδιο του ελεύθερου ανταγωνισμού στο στάδιο του ιμπεριαλισμού συνδέεται με αλλαγή του ίδιου του αντικειμένου ,η οποία στη συνέχεια συλλαμβάνεται εμπειρικά. Επομένως δεν είναι ανεπάρκεια της παλιάς θεωρίας ,γιατί η παλιά θεωρία αντιστοιχούσε στο παλιό αντικείμενο. Η ανεπάρκεια της παλιάς θεωρίας εμφανίζεται στο βαθμό που μένει δογματικά προσκολλημένη στο παλιό αντικείμενο χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί σε αυτό. Όμως δόξα τω Λένιν και αρκετούς άλλους μαρξιστές έχουμε μία μελέτη του ιμπεριαλισμού σε γόνιμη σύνδεση με το Κεφάλαιο του Μαρξ. Και μαλιστά ακριβώς το γεγονός ότι η θεωρία του ιμπεριαλισμού αφονοιώνεται διαλεκτικά με το Κεφάλαιο, είναι μία έμπρακτη απόδειξη ότι η επιστήμη της πολιτικής οικονομίας είχε ήδη ωριμάσει από την εποχή του Μαρξ. Ανοίγω πάντως μία παρένθεση και λέω ότι δεν υπήρξε στον 20 αι. ανάλογο θεωρητικό εγχείρημα ,όπως το Κεφάλαιο του Μαρξ, με άλλα λόγια δεν ξαναγράφτηκε το Κεφάλαιο της εποχής του ιμπεριαλισμού.
Β: Άρα εσύ λες ότι η αναλογία που έκανα με τις φυσικές επιστήμες δεν είναι πετυχημένη γιατί οι τροποίησεις που από εδώ και πέρα θα υφίσταται η πολιτική οικονομία, θα είναι προϊόν τροποποιήσεων του ίδιου του αντικειμένου· ενώ στην περίπτωση των θετικών επιστημών είναι δείγμα ανεπαρκούς εμπειρίας, επειδή ακόμα βρισκόμαστε στην ανάλυση.
Α: Έτσι.. και μάλιστα θα προσέθετα κιόλας ότι από την στιγμή που εμφανίζεται το μονοπώλιο μέχρι τη στιγμή που ο ιμπεριαλισμός παρουσιάζεται ως ολότητα και σε σχέση με το πώς τροποποιούνται οικονομικές κατηγορίες της πολιτικής οικονομίας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ενισχύεται ο ρόλος της ανάλυσης σε σε βάρος της σύνθεσης. Αλλά αυτό δεν έχει τόση σημασία εν προκειμένω…
Β: Ναι αυτό αφορά περισσότερο όσα έλεγες στην αρχή...Τέσπα ,ωραία, άρα ανακεφαλαιώνω το ερώτημά μου: λες λοιπόν ότι ο Μαρξ κάνει την ώριμη επιστήμη και ότι αυτή φέρει μέσα της τα μέχρι την στιγμή που γράφει εμπειρικά δεδομένα. Λες επίσης ότι ο ιμπεριαλισμός που είναι ένα σαφώς νέο εμπειρικό δεδομένο ,είναι αποτέλεσμα της τροποποίησης του ίδιου του αντικειμένου και ότι η νέα θεωρία του ιμπεριαλισμού τροποποιεί αντίστοιχα την μαρξική θεωρία, αλλά χωρίς να αναιρεί αυτό που ο Μαρξ θεώρησε ως ουσία του Καπιταλισμού.
Α: Ναι. Και ποια είναι η ουσία του Καπιταλισμού; Η παραγωγή υπεραξίας. Άρα στο μονοπώλιο συνεχίζεται να αποσπάται υπεραξία. Δεν έχουμε ανατροπή της ουσίας ,παρά μόνο τροποποίηση αυτής. Αν ο Μαρξ ζούσε τον 18ο αι. ίσως να μην μπορούσε να αντιληφθεί την παραγωγή σχετικής υπεραξίας με μηχανές και να έμενε μόνο απόλυτη υπεραξία. Σε ένα σημείο στο Κεφάλαιο ο Μαρξ λέει ότι ο Σμιθ ήταν ο οικονομολόγος της εποχής του «καταμερισμού εργασίας», αυτόν δηλ. θεωρούσε ως το κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικό του Καπιταλισμού. Ο Σμιθ δεν πρόλαβε να δει την ανάπτυξη της βιομηχανίας το 19ου αι. ,οπότε και άρχισε να καθίσταται σαφές ποιο είναι το στίγμα του νέου τρόπου παραγωγής. Αντίθετα ο Μαρξ κάνει λόγο και για απόλυτη και για σχετική υπεραξία.
Β: ωραία…άρα το μόνο που πρέπει να μου απαντήσεις τώρα είναι το εξής: αν εμφανισθεί ένα νέο εμπειρικό δεδομένο ,το οποίο όμως δεν συνιστά εξέλιξη του ίδιου του αντικειμένου, αλλά απλά δεν το είχε η επιστήμη εντοπίσει εμπειρικά μέχρι τότε. Και αυτό το νέο στοιχείο αναιρεί την ουσία του συστήματος του Μαρξ. Τότε τι κάνουμε; Αν ισχύει αυτό που λέω τότε επιστρέφουμε στον νεοθετικισμό…
Α: Ωραία, με το ερώτημά σου αυτό πιάνεις την ουσία του προβλήματος νομίζω. Τώρα και γω μέσα από την κουβέντα μας βλέπω το πρόβλημα πιο καθαρά από πριν. Για να δούμε λοιπόν… Σύμφωνα με τον τρόπο που εγώ διαβάζω το Κεφάλαιο του Μαρξ σου είπα ήδη ότι υπάρχει διάκριση σε Είναι και Ουσία. Ας πάρουμε λοιπόν το εξής παράδειγμα: για τον Μαρξ η ουσία του Καπιταλισμού είναι η παραγωγή υπεραξίας. Αν κάποιος ισχυριστεί ότι ανακάλυψε εμπειρικά ότι τελικά δεν υπάρχει παραγωγή υπεραξίας, τότε και εφόσον ο Καπιταλισμός δεν θα έχει καταρρεύσει θα αποδειχτεί ότι η θεωρία του Μαρξ είναι λάθος. Βασικά ,τότε θα αποδειχτεί ότι η πολιτική οικονομία ως επιστήμη ,πρέπει να ξανασυσταθεί ή ενδεχομένως να αποδειχτούν ως κολοσσοί της οικονομικής σκέψης κάποιοι που προς το παρόν είναι κωλοσσοί. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται. Γιατί αν αναιρεθεί η υπεραξία, τότε θα πρέπει να απαντήσουμε στο εξής: με ποιο τρόπο μέσα από την κυκλοφορία το χρήμα αξιοποιείται. Αλλά επειδή αυτά είναι μαρξικές έννοιες που μπορεί να μην τις γνωρίζει το ακροατήριο, θα μου επιτρέψεις μία παρέκβαση. Σύμφωνα με όλους τους οικονομολόγους(αστούς και μαρξιστές) η καπιταλιστική κυκλοφορία δεν χαρακτηρίζεται από τον τύπο Ε-Χ-Ε ,αλλά από τον τύπο Χ-Ε-Χ’. Αυτό σημαίνει ότι ο κάτοχος χρήματος θέλει μέσα από την ανταλλαγή του χρήματός του με ένα εμπόρευμα και στη συνέχεια την πώληση του εμπορεύματος αυτού ,να βγάλει περισσότερο χρήμα. Αυτό τον τύπο(Χ-Ε-Χ’) ας τον πάρουμε σαν δεδομένο και ας μην τον αμφισβητήσουμε γιατί μετά απλώς δεν θα μπορούμε να συνεννοηθούμε.
Β: εντάξει ας πάρουμε ως δεδομένο ότι στον Καπιταλισμό ο κάτοχος χρήματος θέλει να αγοράσει εμπόρευμα για να το ξαναπουλήσει και να πάρει πίσω αυξημένο χρήμα. Αυτές είναι άλλωστε και οι λεγόμενες επενδύσεις.
Α: Ακριβώς. Φυσικά εδώ μιλάμε για αυτούς οι οποίοι κατέχουν χρήμα(δεν μας ενδιαφέρει πως το απέκτησαν) πολύ περισσότερο από αυτό που τους χρειάζεται για να φάνε και πιούνε. Οι υπόλοιποι εννοείται πως δεν τους περισσεύει το χρήμα για να το επενδύουν αλλά μόλις το αποκτούν το ανταλλάσσουν με εμπορεύματα για να επιβιώσουν.
Β: σίγουρα αυτό που περιγράφεις είναι μια κατάσταση που δεν χρειάζομαι ειδικά γυαλιά για να την αντιληφθώ εμπειρικά. Οπότε σαν εμπειρία δεν μπορεί και να αναιρεθεί.
Α: τέλεια ,νομίζω ότι βρισκόμαστε σε καλό δρόμο. Άρα επιστρέφω στο παράδειγμα και λέω ότι πρέπει τώρα να αναζητήσουμε έναν άλλο τρόπο με τον οποίο ο κάτοχος χρήματος θα μπορέσει να ανταλλάξει χρήμα(Χ) με εμπόρευμα και ξανά χρήμα ώστε να αποκτήσει Χ’. Αν διαβάσεις τον Μαρξ θα δεις ότι δεν υπάρχει άλλο εμπόρευμα εκτός από την ανθρώπινη εργατική δύναμη που μπορεί να αυξάνει την παρηγμένη αξία και συνάμα να ανταλλάσσεται στην αξία του ώστε να πληροίται ο νόμος της κυκλοφορίας που απαιτεί ισότητα στην ανταλλαγή. Αυτό δεν είναι κάτι που χρειάζεται να το αποδείξω ,αλλά είναι ένα νοητικό πείραμα που μπορεί να το διεξάγει ο καθένας. Αν πάλι, δείχνει ο Μαρξ, η ανταλλαγή είναι άνιση και το ένας μέρος πετυχαίνει Χ’ με μπαμπεσιές ,τότε αφενός θα μπορούσε αντί να ανταλλάσσει να κλέβει(πιο σύντομος δρόμος και με μηδενικό κόστος), αφετέρου θα μπορούσε αύριο να την πατήσει και ο ίδιος από έναν πιο μπαμπέση. Αλλά το βασικό επιχείρημα είναι το εξής: όταν έχω 10 ευρώ και τα ανταλλάσσω με κάποιον άλλον ο οποίος έχει ένα εμπόρευμα αξίας 11 ευρώ, τότε εγώ όντως πετυχαίνω να αξιοποιήσω τα 10 μου ευρώ και να τα κάνω 11. Αν όμως και ο άλλος που μου πούλησε το εμπόρευμα το έκανε γιατί ήθελε και αυτός να αυξήσει το χρήμα του, τότε για τον έναν αυτό το προτσές λειτουργεί και γίνεται πλούσιος, για τον άλλον όχι και πτωχεύει. Αν δούμε τώρα την αστική τάξη στο σύνολό της(γιατί έτσι πρέπει να την βλέπουμε και αν θες αυτό συνάδει και με την πιο σύνθετη εμπειρία καθώς απαιτεί ειδικά όργανα μελέτης) ,τότε συνολικά έχουμε 20 ευρώ και αυτό που αλλάζει είναι η κατανομή τους. Άρα η αστική τάξη σαν τάξη πετυχαίνει μια τρύπα στο νερό ,δηλ. το Χ-Ε-Χ ,χωρίς αξιοποίηση του επενδεδυμένου κεφαλαίου. Επομένως οδηγούμαστε σε άτοπο ,καθώς αν αρνηθούμε ότι μόνο η εργατική δύναμη παράγει υπεραξία ,τότε αναγκαστικά πρέπει να αναιρέσουμε και τον γενικό τύπο της κεφαλαιοκρατικής κυκλοφορίας, ο οποίος όμως ισχύει ολοφάνερα. Άρα μία τέτοια νέα εμπειρία βλέπουμε ότι στην ώριμη θεωρία ,όπου τα μέρη είναι δεμένα οργανικά πρέπει να φιλτράρεται μέσα από αυτά και έτσι να αξιολογείται. Αν λοιπόν πράγματι παρουσιάζεται ένα εμπειρικό δεδομένο που ισχυρίζεται κάτι τέτοιο, δεν πρέπει να απολογηθεί σε αυτό η ώριμη επιστήμη αλλά αντίθετα αυτό το ίδιο πρέπει να αποδείξει ότι μπορεί να αντέξει στην ανάκριση της πρώτης. Αυτό που θα συμβεί είναι ότι αυτό θα ενσωματωθεί από την ώριμη επιστήμη…
Β: δεν μπορώ να πω ότι αυτά που λες είναι λάθος, αν και νομίζω ότι χρειάζεται περαιτέρω συζήτηση. Δυστυχώς όμως πέρασε η ώρα…
Α: Σε αυτό το τελευταίο που λες μάλλον έχουμε απόλυτη σύμπτωση απόψεων.χαχαχα!!! Θα έρθει και ο φύλακας να κλειδώσει σε λίγο. Η κουβέντα δεν τελείωσε είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν πολλά ερωτήματα ακόμα από όλους όσους παρευρίσκονται εδώ…Θα κανονίσουμε μία επόμενη συνάντηση. Καλό βράδυ.
[1] Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επιφανειακής προσέγγισης είναι ότι αντιλαμβάνονται ότι η υπεραξία «πηγάζει» από την κυκλοφορία ,αλλά την εξηγούν με βάση στην «αμοιβαία εξαπάτηση»(Το Κεφάλαιο,σελ. 176,177) του ενός μέρους από το άλλο. Αντίθετα ο Μαρξ και μέσω αυτής της θεμελιώδους ανακάλυψης μεταβαίνει στην ουσία του αντικειμένου, υποστηρίζει ότι μόνο ένα εμπόρευμα μπορεί τηρώντας τον βασικό νόμο της ανταλλαγής(που είναι η ισοδυναμία των ανταλλασσόμενων εμπορευμάτων), να δώσει αυξημένη αξία και αυτό δεν είναι άλλο από την εργατική δύναμη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου