Σάββατο 26 Ιανουαρίου 2013

Η προετοιμασία του στοιχείου της ώριμης επιστήμης



Υποσημείωση από Φαινομενολογία του Νου, μτφ. Γ. Φαράκλας ,σελ. 729. Εντός της αγκύλης οι σημειώσεις δικές μου.

«Η εμπειρία(Empirie) δεν είναι μόνο και μόνο παρατηρώ ,ακούω ,άπτομαι κτλ. αντιλαμβάνομαι το καθέκαστον, παρά την ενδιαφέρει κυρίως να ανεύρει είδη, καθολικό ,νόμους. Και εφ’ όσον τα παράγει αυτά,συναντά το πεδίο της έννοιας- δημιουργεί κάτι που ανήκει στο πεδίο της ιδέας ,της έννοιας· προετοιμάζει το εμπειρικό υλικό για την έννοια, που αυτοδικαίως αυτή το παραλαμβάνει μετά. Η ιδέα, όταν η επιστήμη είναι έτοιμη, πρέπει να εκπορεύεται από τον εαυτό της –η επιστήμη παύει να αρχίζει από το εμπειρικό· αλλά για να καταστεί έτοιμη, χρειάζεται η πορεία από το καθέκαστον, από το επιμέρους προς το καθόλου.[όπως γνωρίζουμε στην διδασκαλία περί της Έννοιας η κίνηση των κατηγοριών γίνεται από το καθολικό προς το μερικό(επιμέρους) και το ενικό(καθέκαστον). Αυτό δείχνει ότι στην ώριμη επιστήμη ξεκινάμε από τους πλέον αφηρημένους προσδιορισμούς(καθαρό Είναι-μηδέν, εμπόρευμα καθαυτό και καπιταλιστικό εμπόρευμα χωρίς όμως να γνωρίζουμε τι σημαίνει καπιταλιστικό εφόσον δεν έχουμε μελετήσει την ουσία της Κεφαλαιοκρατίας) Έτσι η μετάβαση από την ανώριμη επιστήμη στην ώριμη γίνεται με ακριβώς την αντίστροφη διαδικασία. Η εγελιανή αυτή φράση δεν διαφέρει καθόλου από την αντίστοιχη μαρξική στα Grundrisse. ][…] Το σύνολο της ιδέας εντός εαυτής είναι η ολοκληρωμένη επιστήμη και το άλλο είναι η αφετηρία, η πορεία της γένεσής της. Αυτή η πορεία της γένεσης της επιστήμης είναι διαφορετική από την πορεία της μέσα της, όταν είναι έτοιμη ,όπως η πορεία της ιστορίας της φιλοσοφίας και η πορεία της ίδιας της φιλοσοφίας. Μέσα σε κάθε επιστήμη ξεκινάμε από αρχές, αυτές είναι στην αρχή αποτέλεσμα του επιμέρους· αν είναι όμως η επιστήμη έτοιμη, τότε ξεκινάμε από εκεί. Όμως όπως  […] Στην συνείδηση [η φιλοσοφία] υιοθετεί μετά την στάση ότι κόβει τις γέφυρες πίσω της· φαίνεται να ελίσσεται ελεύθερα μόνο στον δικό της αιθέρα, να εκδιπλώνεται χωρίς αντίσταση σε αυτό το στοιχείο, χωρίς αντίδραση· αλλά το να κατακτηθεί αυτός ο αιθέρας και η μέσα του εκδίπλωση είναι κάτι άλλο»(Ιστορία της φιλοσοφίας ,W 20, 78-80).

Όπως προσθέτει ο Φαράκλας στην ίδια υποσημείωση «Η  Φαινομενολογία είναι η εμπειρική προετοιμασία που προηγείται της εγγενούς εννοιολογικής έκθεσης της εκάστοτε επιστήμης, αλλά δεν αφορά μια επιστήμη, αφορά την ίδια την επιστήμη εν γένει(την φιλοσοφία ως όρο δυνατότητας των επιμέρους επιστημών), κατακτά τον ‘’αιθέρα’’».

Αυτό σημαίνει ότι η Φαινομενολογία αποτελεί προϋπόθεση για να φθάσουμε στο στοιχείο της επιστήμης εν γένει. Όμως η Φαινομενολογία δεν συνιστά την ανάβαση από το εμπειρικό στο αφηρημένο ως προϋπόθεση για να μπούμε στην λογική ή σε οποιαδήποτε άλλη επιστήμη. Η ανάβαση αυτή φέρει την ιδιοτυπία της εκάστοτε επιστήμης


Το παράδειγμα της σχέσης φυσικής επιστήμης και φιλοσοφικής επιστήμης της φύσης

Η πιο εμβληματική διατύπωση για την σχέση των δύο βρίσκεται στον πρόλογο της Φαινομενολογίας όπου προσδιορίζει την αποστολή του η οποία είναι «το να καταδείξω[-ει] ότι έφθασε η χρονική στιγμή να υψωθεί η φιλοσοσφία σε επιστήμη»[1]. Η διαφορά της δικής του (φιλοσοφικής)επιστήμης σε σχέση με τις εμπειρικές, φυσικές επιστήμες έγκειται στο ότι οι τελευταίες παραμένουν προσκολλημένες στις αφαιρέσεις της διάνοιας, ενώ ο ίδιος θα ανεβάσει αυτές τις επιστήμες στο επίπεδο του λόγου. Εξ ου και χρησιμοποιεί τόσο την έννοια φιλοσοφία(της φύσης ,του πνεύματος) όσο και τον όρο επιστήμη. Στην πραγματικότητα αυτό που έχει στο νου του είναι ότι οι θετικές επιστήμες δεν μπορούν από την φύση τους να ανέλθουν στο επίπεδο του λόγου και αυτό είναι καθήκον της φιλοσοφίας ,η οποία χρησιμοποιώντας τα δεδομένα τους, αποσπάται από αυτά και ανέρχεται στον λόγο ,«Το υλικό προετοιμασμένο από την εμπειρία της φυσικής παραλαμβάνεται από την φιλοσοφία της φύσης από το σημείο στο οποίο το είχαν φθάσει οι φυσικοί και ανακατασκευάζεται χωρίς καμία περαιτέρω αναφορά στην εμπειρία ως την βάση της επαλήθευσης»[2] . Το απόσπασμα πέραν του προφανούς ρεαλιστικού(υλιστικού) προσανατολισμού του παρουσιάζει επιπλέον διπλό ενδιαφέρον: Πρώτον, γιατί ακριβώς μας δείχνει ότι το ανώτερο επίπεδο της επιστήμης είναι αυτό του λόγου ,όπου εκεί δεν υπάρχει πλέον επαφή με την εμπειρία(βλ. πως ο ορίζει ο Καντ τον λόγο στην υπερβατολογική διαλεκτική) και δεύτερον, απαντάει κατά κάποιο τρόπο τρόπο στις μεταγενέστερες θέσεις του νεοθετικισμού ,ο οποίος θεωρεί το πείραμα ως sine qua non τεκμήριο επιστημονικότητας.

Ποιά είναι λοιπόν η βασική κατηγορία που απευθύνει ο Χέγκελ στην επιστήμη της φυσικής; «το καθολικό της φυσικής είναι αφηρημένο και απλά μορφικό· η προσδιοριστικότητά του δεν είναι εμμενής σε αυτό, και δεν μεταβαίνει στην μερικότητα» και γι’ αυτό το περιεχόμενό της είναι «χωρισμένο, διαμελισμένο, μερικοποιημένο και έχει έλλειψη της αναγκαίας σύνδεσης με τον εαυτό του»[3]. Όμως αυτό που έχει διαμελισθεί «πρέπει να υπαχθεί στην σκέψη, ώστε αυτός ο διαμελισμός να αποκατασταθεί σε απλή καθολικότητα διαμέσου της σκέψης…η φιλοσοφική καθολικότητα δεν είναι αδιάφορη στους προσδιορισμούς»[4], ενώ λίγες γραμμές πιο παραπάνω μίλησε για «οργανικό όλο», «λογική ολότητα». Όπως έχει ήδη πει από την πρόλογο της Φαινομενολογίας «η αλήθεια ,δεν μπορεί παρά να είναι μόνο το επιστημονικό σύστημα αυτής της αλήθειας»[5].

Υπάρχει όμως και ένα μελανό σημείο στην εγελιανή άποψη περί επιστήμης το οποίο κατά τη γνώμη μας είναι εξαιρετικά κομβικό. Το γεγονός ότι το σύνολο των επιστημών στην εποχή του Χέγκελ βρισκόταν είτε στο επίπεδο της ανάλυσης(φυσική, χημεία), δηλ. στην ανάβαση από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο(διάνοια) ή δεν είχε καν συγκροτηθεί σε επιστήμη(βιολογία, ψυχολογία) ,τον ώθησε στο να πιστέψει ότι θα μπορούσε η φιλοσοφία(λόγος) να καλύψει αυτό το κενό. Και κάτι ακόμα χειρότερο ,θεώρησε ότι ο λόγος είναι κάτι το οποίο ανήκει αποκλειστικά στην φιλοσοφία και ότι οι επιστήμες μπορούν να φθάσουν μέχρι το επίπεδο της διάνοιας και από εκεί και πέρα αναλαμβάνει ρόλο η φιλοσοφία υποκαθιστώντας τις.  Εδώ ήδη διακρίνονται τα νομοτελή όρια της εγελιανής φιλοσοφίας ,καθώς στο βαθμό που οι επιστήμες ήταν ελλιπώς αναπτυγμένες στην εποχή της ,αυτή ανέλαβε να καλύψει αυτό το κενό. Το πλεονέκτημα της εποχής μας ,πέραν του ότι οι φυσικές επιστήμες έχουν αναπτυχθεί εξαιρετικά[6] ,είναι ότι έχουμε τουλάχιστον μία επιστήμη που έχει προβεί στην ανάβαση από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο και αυτή είναι η πολιτική οικονομία της Κεφαλαιοκρατίας με το Κεφάλαιο του Κ.Μαρξ. Ο Χέγκελ στο βαθμό που έπρεπε να δομήσει ένα απόλυτο σύστημα(κατά την παράδοση της εποχής του όπως μας λέει και ο Ένγκελς στον Λ.Φούερμπαχ) δεν μπορούσε παρά να καλύψει το επιστημονικό κενό με φιλοσοφία.


------------------

[1] Φαινομενολογία, σελ. 126
[2] Philosophy of Nature, σελ. 201 ,1ος  Τόμος.
[3] Philosophy of Nature, σελ. 202 ,1ος  Τόμος και συνεχίζει ο Χέγκελ επεξηγώντας αυτό που λέει με ένα παράδειγμα «Πάρτε ένα λουλούδι για παράδειγμα. Η διάνοια μπορεί να επισημάνει τις επιμέρους ποιότητες, και η χημεία μπορεί να το κόψει και να το αναλύσει. Το χρώμα του ,το σχήμα των φύλλων,υδρογόνο, άνθρακας κτλ. μπορούν να διακριθούν» . Σύγκριση μάλιστα αυτών με τα λόγια του Βαζιούλιν «Λόχου χάρη, στη βιολογία, μέχρι σήμερα με αναλυτικό τρόπο εξετάζεται κατά κύριο λόγο, μεταξύ άλλων, ο ανθρώπινος οργανισμός. [Εδώ] ωριμάζει, διανοίγει το δρόμο της η συνθετική προσέγγιση, αλλά δεν έχει καταστεί δεσπόζουσα. Αυτό είναι εμφανέστατο στη σύγχρονη ιατρική, η οποία εδράζεται στο σύγχρονο επίπεδο ανάπτυξης της βιολογίας. Ο άνθρωπος γίνεται αντικείμενο θεραπείας κατά μέρη: θεραπευτικές αγωγές ασκούνται στα ώτα, στα μάτια, στη ρίνα, στους νεφρούς κ.ο.κ., ενώ διαφεύγει της προσοχής των θεραπόντων ο άνθρωπος ως ολότητα. Οι απόπειρες χρησιμοποίησης της αρχαίας ιατρικής, ιδιαίτερα αυτής της Άπω Ανατολής, δεν μπορούν να διορθώσουν ριζικά την κατάσταση, διότι οι αρχαίοι είχαν μια κατ' εξοχήν χαώδη αντίληψη για τον άνθρωπο»http://dieaufhebung.blogspot.gr/2012/12/blog-post.html
[4] Στο ίδιο ,σελ. 203
[5] Φαινομενολογία, σελ. 125
[6] Κατά τον Βαζιούλιν πάντως και όχι αδικαιολόγητα οι φυσικές επιστήμες βρίσκονται ακόμα στο επίπεδο της ανάλυσης «Η ανάπτυξη των αντικειμένων των επιστημών, όπως και η ανάπτυξη των ίδιων των επιστημών, είναι μια φυσικοϊστορική, νομοτελής διαδικασία. Η πλειονότητα των σύγχρονων επιστημών, κατά τη γνώμη μου, δεν έχουν επιτύχει ακόμα ανεπτυγμένη μορφή»http://dieaufhebung.blogspot.gr/2012/12/blog-post.html



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου