Απόσπασμα από Grundrisse ,τ. 2ος, σελ. 533-536

[Πάγιο κεφάλαιο. Μετάθεση των εργατικών δυνάμεων σε

δυνάμεις τον κεφαλαίου, τόσο στο πάγιο όσο και στο

κυκλοφορούν κεφάλαιο. - Σε ποιο βαθμό το πάγω

κεφάλαιο (μηχανή) δημιουργεί αξία. - Λώντερνταιηλ. - Η μηχανή προϋποθέτει μάζα εργατών.]

1)τα αστεράκια είναι άνω τελείες

Η πλήρης λοιπόν ανάπτυξη του κεφαλαίου - μ' άλλα λόγια, τότε μόνο το

κεφάλαιο τοποθέτησε τον τρόπο παραγωγής που του αντιστοιχεί -

συντελείται μόνο από τη στιγμή που το μέσο εργασίας δεν καθορίζεται μόνο τυπικά

σαν πάγιο κεφάλαιο, αλλά έχει αρθεί στην άμεση μορφή του, και το πάγιο

κεφάλαιο προβάλλει μέσα στην παραγωγική διαδικασία σαν μηχανή

απέναντι στην εργασία* ολόκληρη όμως η παραγωγική διαδικασία όχι σαν

υποταγμένη στην άμεση επιδεξιότητα του εργάτη, αλλά σαν τεχνολογική

εφαρμογή της επιστήμης. Η τάση του κεφαλαίου είναι άρα να δίνει επιστημονικό

χαρακτήρα στην παραγωγή, και η άμεση εργασία υποβαθμίζεται σε απλό

συνθετικό στοιχείο αυτής της διαδικασίας. Όπως στη μετατροπή της αξίας

σε κεφάλαιο, έτσι και στην παραπέρα ανάπτυξη του κεφαλαίου, φαίνεται

καθαρά πως το κεφάλαιο από τη μια μεριά προϋποθέτει μια ορισμένη,

ιστορικά δοσμένη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων - ανάμεσα σ' αυτές και

της επιστήμης - κι από την άλλη τις ωθεί και τις αναγκάζει να αναπτυχθούν. Η ποσοτική έκταση και η δραστικότητα (εντατικότητα) της ανάπτυξης του

κεφαλαίου σαν πάγιου κεφαλαίου δείχνει άρα και γενικά τον βαθμό που το

κεφάλαιο έχει αναπτυχθεί σαν κεφάλαιο - σαν η εξουσία πάνω στη ζωντανή

εργασία - και έχει υποτάξει στον εαυτό του την παραγωγική διαδικασία

γενικά. Επίσης και από την άποψη ότι το πάγιο κεφάλαιο εκφράζει την

συσσώρευση των αντικειμενοποιημένων παραγωγικών δυνάμεων όπως και

της αντικειμενοποιημένης εργασίας. Το κεφάλαιο δίνει στον εαυτό του την

επαρκή γι αυτό μορφή - σαν αξία χρήσης μέσα στην παραγωγική

διαδικασία - μόνο στα μηχανήματα και τις άλλες υλικές μορφές ύπαρξης του

πάγιου κεφαλαίου, όπως τους σιδηρόδρομους κλπ. (θα ξαναγυρίσουμε σ'

αυτές)· αυτό όμως δεν σημαίνει καθόλου πως αυτή η αξία χρήσης - τα μηχανήματα καθαυτά - είναι κεφάλαιο, ή πως η υπόσταση τους σαν μηχανήματα

ταυτίζεται με την υπόσταση τους σαν κεφάλαιο* όπως και ο χρυσός δεν θα

έπαυε να έχει την αξία χρήσης του σαν χρυσός τη στιγμή που δε θάταν πια

χρήμα. Τα μηχανήματα δεν χάνουν την αξία χρήσης τους από τη στιγμή που

παύουν να είναι κεφάλαιο. Το γεγονός ότι τα μηχανήματα είναι η πιο πρόσφορη μορφή της αξίας χρήσης του πάγιου κεφαλαίου δεν σημαίνει

καθόλου πως η υπαγωγή στην κοινωνική σχέση του κεφαλαίου είναι η πιο

πρόσφορη και η τελευταία κοινωνική σχέση παραγωγής για την εφαρμογή των

μηχανημάτων.

Στο μέτρο που το κεφάλαιο τοποθετεί τον χρόνο εργασίας - την απλή

ποσότητα εργασίας - σαν μοναδικό αξιοκαθοριστικό στοιχείο, στον ίδιο

βαθμό εξαφανίζεται η άμεση εργασία και η ποσότητα της σαν η καθοριστική

αρχή της παραγωγής - της δημιουργίας αξιών χρήσης - και υποβαθμίζεται:

τόσο ποσοτικά - μειώνεται η αναλογία της - όσο και ποιοτικά, σαν ένα

απαραίτητο βέβαια αλλά δευτερεύον συνθετικό στοιχείο απέναντι στη γενική επιστημονική εργασία, την τεχνολογική εφαρμογή των φυσικών

επιστημών από τη μια μεριά, όπως και τη γενική παραγωγική δύναμη που

προέρχεται από την κοινωνική διάρθρωση μέσα στη συνολική παραγωγή - που

εμφανίζεται σαν φυσικό χάρισμα της κοινωνικής εργασίας (παρόλο που

είναι ιστορικό προϊόν). Έτσι το κεφάλαιο δουλεύει για την ίδια του τη διάλυση σαν μορφής που κυριαρχεί στην παραγωγή(αυτό που εννοεί εδώ ο Μαρξ είναι ότι όσο η επιστήμη ως γενική διάνοια ενσωματώνεται στην παραγωγή με τη μορφή του παγίου κεφαλαίου ,τόσο μειώνεται περιόριζεται η αξία της ζωντανής εργασίας. Αυτής δηλ. που με την εκμετάλλευση της οποίας αναπαράγεται ο Καπιταλισμός. Έτσι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ναρκοθετεί νομοτελώς την ίδια την κοινωνική σχέση παραγωγής στα πλαίσια της οποίας δρομολογείται αυτή η ανάπτυξη. Αυτή είναι η αντίθεση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και στις παραγωγικές σχέσεις, εν προκειμένω ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στην ατομική ιδιοποίηση.  ).

Αν έτσι, από τη μια μεριά, η μετατροπή της παραγωγικής διαδικασίας

από την απλή εργασιακή διαδικασία σε μια επιστημονική διαδικασία, που

υποτάσσει και χρησιμοποιεί τις φυσικές δυνάμεις και τις δραστηριοποιεί

στην υπηρεσία των ανθρώπινων αναγκών, εμφανίζεται σαν ιδιότητα του

πάγιου κεφαλαίου απέναντι στη ζωντανή εργασία* αν η μεμονωμένη

εργασία παύει ολότελα να εμφανίζεται σαν παραγωγική, κι αντίθετα, είναι

παραγωγική μόνο στις κοινές εργασίες που υποτάσσουν τις φυσικές δυνάμεις,

κι αυτή η ανύψωση της άμεσης εργασίας σε κοινωνική εμφανίζεται σαν

αναγωγή της ξεχωριστής εργασίας σε αδυναμία απέναντι στη συλλογικότητα

που συγκεντρώνεται και αντιπροσωπεύεται στο κεφάλαιο*...Το πάγιο κεφάλαιο, στον προσδιορισμό του σαν μέσου παραγωγής, με

επαρκέστερη μορφή τα μηχανήματα, παράγει αξία - δηλαδή αυξάνει την

αξία του προϊόντος - μονάχα από δυο απόψεις: 1) στο μέτρο που έχει αξία

που είναι δηλαδή κι αυτό προϊόν της εργασίας, ορισμένη ποσότητα

εργασίας σε αντικειμενοποιημένη μορφή* 2) στο μέτρο που αυξάνει την αναλογία

της υπερεργασίας προς την αναγκαία εργασία, αυξάνοντας την παραγωγική

δύναμη της εργασίας κι έτσι δίνοντας στην εργασία τη δυνατότητα να

δημιουργεί σε συντομότερο χρόνο μεγαλύτερη μάζα από προϊόντα αναγκαία

για τη συντήρηση του ζωντανού εργατικού δυναμικού.(Με βάση λοιπόν το δεύτερο αυτό μαρξικό επιχείρημα, μπορεί κανείς να απαντήσει σε ανθρώπους που βλέπουν ότι ο πλούτος των κεφαλαιοκρατών αυξάνεται με μεγαλύτερη ταχύτητα στην περίοδο της εκμηχάνισης. Αυτό δεν οφείλεται λοιπόν στο ότι τα μηχανήματα παράγουν νέα αξία, αλλά στο ότι αυξάνεται το ποσοστό σχετικής υπεραξίας. Μείωνεται δηλαδή ο χρόνος που χρειάζεται ο εργάτης για να παράξει τα προς το ζην(αναπαραγωγή εργατικής δύναμης) και όλος ο υπόλοιπος χρόνος είναι για το αφεντικό. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η αξία που παράγεται παραμένει σταθερή. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας που συντελείται μέσω των μηχανών αλλάζει απλά την αναλογία ανάμεσα στην αξία της εργατικής δύναμης και στην υπεραξία που αν τις αθροίσουμε μας κάνουν την αξία του προϊόντος. Επιπλέον εδώ πρέπει να τονίσουμε μια σημαντική διάκριση που κάνει ο Μαρξ στο Κεφάλαιο: άλλο αξία της εργατικής δύναμης, άλλο τιμή της εργατικής δύναμης και αντίστοιχα άλλο το ποσοστό της υπεραξίας και άλλο το ποσό της υπεραξίας. Με άλλα λόγια  αν αυξηθεί η παραγωγικότητα της εργασίας ,τότε πέφτει η αξία της εργατικής και έτσι αυξάνεται το ποσοστό της υπεραξίας, αφού αλλάζει ο αριθμητής(α.ε.δ.+υ/αξία εργάσιμης μέρας). Όμως λόγω της ταξικής πάλης μπορεί η τιμή της εργατικής δύναμης να παραμείνει σταθερή και έτσι η αναλογία ανάμεσα στην αξία και υπεραξία να παραμείνει σταθερή, παρότι και το ποσό της υπεραξίας έχει αυξηθεί. Με βάση αυτή λοιπόν τη διαφορά κάνω την εξής σκέψη: οι κεφαλαιοκράτες παρότι το ποσό της υπεραξίας συνεχίζει να αυξάνεται, λόγω της πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους, επιχειρούν με όλη αυτή την επίθεση στις εργασιακές σχέσεις να αυξήσουν το ποσοστό της υπεραξίας, έτσι ώστε να αντισταθμίσουν την πτώση του ποσοστού κέρδους. Φυσικά το ποσοστό κέρδους είναι ένα πιο σύνθετο μέγεθος από αυτό της υπεραξίας και άρα η υπεραξία(ως ποσό και ως ποσοστό) είναι μόνο ένα μέγεθος· παρόλα αυτά είναι σε τελική ανάλυση το βασικό.  ) Είναι λοιπόν

απόλυτος παραλογισμός η αστική φρασεολογία πως ο εργάτης μοιράζεται το προϊόν με τον κεφαλαιοκράτη επειδή αυτός ο τελευταίος, με το πάγιο κεφάλαιο

(που άλλωστε είναι κι αυτό προϊόν της εργασίας, και δεν αποτελεί παρά

ξένη εργασία που το κεφάλαιο απλά ιδιοποιήθηκε), του διευκολύνει την

εργασία (αντίθετα - με τη μηχανή στερεί από την εργασία κάθε αυτοτέλεια

και κάθε ελκυστικό χαρακτήρα) ή συντομεύει την εργασία του. Αντίθετα, το

κεφάλαιο χρησιμοποιεί τη μηχανή μόνο στο βαθμό που αυτή επιτρέπει στον

εργάτη να δουλέψει μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του για το κεφάλαιο, να

αντιμετωπίσει μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του σαν όχι δικό του, να

δουλέψει περισσότερο για κάποιον άλλο. Μ' αυτή τη διαδικασία μειώνεται

πραγματικά στο ελάχιστο η εργασία που χρειάζεται για την παραγωγή ενός

ορισμένου αντικειμένου, αλλά μόνο για να αξιοποιηθεί η μέγιστη ποσότητα

εργασίας στον μέγιστο αριθμό τέτοιων αντικειμένων. Η πρώτη πλευρά έχει

σημασία, γιατί εδώ το κεφάλαιο - χωρίς καμιά τέτοια πρόθεση - μειώνει την

ανθρώπινη εργασία, την δαπάνη δύναμης, στο ελάχιστο. Απ' αυτό θα

επωφεληθεί η απελευθερωμένη εργασία, και αποτελεί τον όρο για την απελευθερωσή της. Απ' όσα ειπώθηκαν φαίνεται καθαρά ο παραλογισμός του Λώ-

ντερνταιηλ, όταν θέλει να κάνει το πάγιο κεφάλαιο μια ανεξάρτητη από τον

χρόνο εργασίας, αυτοτελή πηγή αξίας. Αποτελεί τέτοια πηγή μόνο στο

βαθμό που είναι κι αυτό το ίδιο αντικειμενοποιημένος χρόνος εργασίας, και στο

βαθμό που τοποθετεί χρόνο υπερεργασίας. Και τα ίδια τα μηχανήματα, για

να χρησιμοποιηθούν προϋποθέτουν ιστορικά - δες πιο πάνω Ραίηβενστοουν -

περίσσια χέρια. Μόνο εκεί που υπάρχει αφθονία εργατικών δυνάμεων

παρεμβάλλονται τα μηχανήματα, για να αντικαταστήσουν εργασία. Μόνο στη

φαντασία των οικονομολόγων τα μηχανήματα υποβοηθούν τον ξεχωριστό

εργάτη. Μόνο με μάζες εργατών μπορούν να λειτουργήσουν τα μηχανήματα*

και η συγκέντρωση των εργατών απέναντι στο κεφάλαιο αποτελεί, καθώς

είδαμε, μια από τις ιστορικές του προϋποθέσεις. Τα μηχανήματα δεν

παρεμβάλλονται για να αναπληρώσουν εργατική δύναμη που λείπει, αλλά για να

μειώσουν την μαζικά διαθέσιμη εργατική δύναμη στο αναγκαίο της μέτρο.

Τα μηχανήματα εμφανίζονται μονάχα εκεί που το εργατικό δυναμικό

υπάρχει σε μαζική κλίμακα. (Να ξαναγυρίσουμε σ' αυτό το σημείο.)

Ο Λώντερνταιηλ πιστεύει πως έκανε μεγάλη ανακάλυψη: ότι τα

μηχανήματα δεν αυξάνουν την παραγωγική δύναμη της εργασίας γιατί, αντίθετα,

την αντικαθιστούν, ή κάνουν αυτό που δεν μπορεί να εκτελέσει με τις δικές

της δυνάμεις η εργασία. Ανήκει στην έννοια του κεφαλαίου πως η αυξημένη

παραγωγική δύναμη της εργασίας έχει τοποθετηθεί, αντίθετα, σαν αύξηση

μιας δύναμης έξω από την εργασία και σαν δική της αποδυνάμωση. Το μέσο

εργασίας δίνει αυτοτέλεια στον εργάτη - τον κάνει ιδιοκτήτη. Τα

μηχανήματα - σαν πάγιο κεφάλαιο - του στερούν την αυτοτέλεια, τον κάνουν

αντικείμενο ιδιοποίησης. Αυτή η επίδραση των μηχανημάτων ισχύει μόνο στο

βαθμό που αυτά καθορίζονται σαν πάγιο κεφάλαιο· και σαν τέτοιο τα καθορίζει

αποκλειστικά το γεγονός ότι ο εργάτης σχετίζεται προς αυτά σαν μισθωτός

εργάτης, και το ενεργό άτομο γενικά σαν απλός εργάτης.