Κάτι και Δια εαυτό Είναι

Στο παρόν post όπως και στα υπόλοιπα παρόμοιου είδους δεν θα πούμε κάτι πρωτότυπο. Μόνος στόχος είναι να κατανοήσουμε τι λέει ο Χέγκελ. Δυστυχώς η θεωρία περί του Είναι από τη Μεγάλη Λογική δεν έχει μεταφραστεί και θέλει πολύ δουλειά για να διαβαστεί ο Χέγκελ στα γερμανικά. Προς το παρόν αρκούμαστε στην μικρή Λογική.

Στόχος αυτής της μελέτης του Χέγκελ είναι να φθάσουμε στο «γίγνεσθαι της ουσίας»(το γιατί θέλω να φθάσω εκεί, θα το εξηγήσω με άλλο post), που είναι το τελευταίο υποκεφάλαιο του Μέτρου από την Μεγάλη Λογική. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο το έχω μεταφράσει και ανεβάσει. Όμως επειδή παρουσιάζει δυσκολίες η κατανόησή του ,χωρίς την κατάλληλη προεργασία ,θεώρησα σκόπιμη μία παρουσίαση των προηγούμενων σταδίων της Λογικής.

Για τα μέχρι το Κάτι κεφάλαια παραπέμπω στο κείμενο που έχω ήδη δημοσιεύσει (http://dieaufhebung.blogspot.gr/2012/08/dasein.html)

Κάτι

Στο στάδιο του Κάτι η ποιότητα είναι ακόμα Είναι για κάτι άλλο. «Το Είναι της ποιότητας σαν τέτοιο είναι το καθ’ εαυτό Είναι». Καθαυτό σημαίνει δυνάμει ,δηλ. που δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα.  Για τον Χέγκελ η φράση του Σπινόζα «Κάθε προσδιορισμός είναι άρνηση» συνιστά μία από τις πιο θεμελιώδεις αρχές της φιλοσοφίας. Η φράση αυτή σημαίνει απλά ότι εφόσον έχεις ένα προσδιορισμό ,δεν έχεις εκ των πραγμάτων κάποιον άλλον. Άρα το να προσδιορίζεσαι σημαίνει να αρνείσαι. Ο προσδιορισμός είναι ένα όριο ,ένας φραγμός απέναντι στο έτερο.  Ταυτόχρονα όμως αυτό το Κάτι με το να προσδιορίζει τον εαυτό του ,αρνείται το ετέρως Είναι και αρνούμενο σχετίζεται με αυτό. Το ετέρως Είναι γίνεται στάδιο του Κάτι. Συνάμα το Κάτι εφόσον θέτει όριο σε σχέση προς το ετέρως Είναι του ,είναι πεπερασμένο. Φυσικά ο κόσμος αποτελείται από Κάτι και το ετέρως Είναι δεν είναι παρά Κάτι(εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι εξετάζουμε έννοιες και όχι παραστάσεις, οπότε σε εννοιακό επίπεδο το Κάτι δεν διαφέρει από Κάτι άλλο).  Στην αλληλοσχεσία τους λοιπόν το ένα Κάτι προσδιορίζεται από ένα άλλο Κάτι. Μέσω αυτού του προσδιορισμού το ένα Κάτι μεταβαίνει στο άλλο και αυτό επ’ άπειρον. Εδώ συναντάμε την έννοια της κακής απειρίας. Πρόκειται για υπέρβαση του πεπερασμένου χαρακτήρα του Κάτινος αλλά μόνο εξωτερικά, γιατί το άπειρο είναι κατασκευασμένο από πεπερασμένα Κάτι. Έτσι «το πεπερασμένο αναδύεται επανειλημμένα, άρα δεν έχει αναιρεθεί».

Όμως η μετάβαση του ενός Κάτι στο άλλο καταδεικνύει ότι αυτά έχουν κάτι κοινό, το ότι «είναι κάτι άλλο». Εδώ ο Χέγκελ δεν αναφέρεται στην σπινοζική υπόσταση, γιατί εδώ βρισκόμαστε ακόμα στο επίπεδο του Είναι. Όμως μπορούμε να σκεφτούμε ένα άλλο παράδειγμα. Κανείς δεν κατανοεί τι είναι κοινωνία μελετώντας απλώς όλα τα μέλη της ή σύμφωνα με ένα παράδειγμα του Χέγκελ οι ατομικές ανάγκες και η βούληση δεν συγκροτούν το κράτος, όπως νόμιζαν οι θεωρητικοί πρόδρομοι της Κεφαλαιοκρατίας. Πρόκειται για την αληθινή απεραντοσύνη(απειρία), όπου το πεπερασμένο δεν βρίσκεται απέναντι από το άπειρο(πχ. Λένε κάποιοι ότι ο Θεός είναι υπερβατικό όν και άρα είναι άπειρος και ζει εκτός του φθαρτού και πεπερασμένου κόσμου μας. Έτσι όμως βλέπουν ένα άπειρο το οποίο έχει ως όριό του ,το ότι δεν είναι πεπερασμένο. Αλλά αν βάλεις όρια στο άπειρο ,τότε το μετατρέπεις σε πεπερασμένο.). Όμως ο Χέγκελ μας εφιστά την προσοχή στο ότι δεν πρέπει να πούμε ότι το αληθινό άπειρο είναι απλώς «η ενότητα του άπειρου και του πεπερασμένου». Το πεπερασμένο διατηρείται εντός του απείρου αλλά σε ανηρημένη μορφή. Με άλλα λόγια η κοινωνία δεν είναι το άθροισμα ανθρώπων αλλά πολιτών. Η ένταξη στην κοινωνία μετατρέπει τον άνθρωπο σε πολίτη.

Υπάρχει λοιπόν το Κάτι ως πρώτο στάδιο(καθαυτό). Στην συνέχεια προσδιορίζεται μέσω της άρνησης του άλλου και συνάμα της μετάβασης στο άλλο(1^η άρνηση). Και τέλος μέσω του άλλου επανέρχεται στον εαυτό του ,αλλά πλέον φέροντας μέσα του αυτό που το συνδέει με το άλλο( Είναι δια εαυτό, 2^η άρνηση). Επειδή βρισκόμαστε στη σφαίρα του Είναι ,δεν μπορεί ακόμα να αποκαλυφθεί τι είναι αυτό που συνδέει τα Κάτι. Ξέρουμε όμως ότι κάτι υπάρχει.   

Στο δια εαυτό Είναι αντιστοιχεί η κατηγορία της ιδεατότητας. Αντίθετα στο Dasein αντιστοιχούσε η έννοια της ρεαλιστικότητας. Η ρεαλιστικότητα καταδεικνύει τον πεπερασμένο χαρακτήρα του Dasein ,ενώ η ιδεατότητα είναι «η αλήθεια του πεπερασμένου». Ο Χέγκελ στην τελευταία παράγραφο ανάμεσα στο dasein και το δια εαυτό Είναι λέει: «Νά γιατί στρέψαμε εδώ κάπως εκτεταμένα την προσοχή  σ' αυτή τη διαφορά· γιατί από αυτήν εξαρτάται η βασική έννοια της Φιλοσοφίας, το αληθινό απέραντο.»(227) Κατά τη γνώμη μου η συγκρότηση του αληθινού απέραντου είναι η πρώτη ολιστική έννοια που συναντά κανείς στη Λογική. Γι’ αυτό το λόγο ο Χέγκελ της αποδίδει τον χαρακτηρισμό της Ιδεατότητας.

Δια εαυτό Είναι

Α)Το δια εαυτό Είναι είναι η επιστροφή στον εαυτό μετά το σχετισμό με το άλλο ως άρνηση της άρνησης. Πρόκειται για αυτοσχεσία, ενότητα που αποκλείει την εσωτερική διαφορά.  Ο αποκλεισμός της εσωτερικής διαφοράς και άρα ο αυτοσχετισμός καθιστά το δια εαυτό Είναι αμεσότητα. Το άμεσο ,αυτοσχετιζόμενο δια εαυτό Είναι είναι Ένα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Είναι είναι Ένα, ο κόσμος είναι Ένα.

Β) Αφού τώρα έχει συγκροτηθεί αυτό το Ένα( που μην ξεχνάμε είναι η αληθινή απειρία)  ως προϊόν της άρνησης της άρνησης ,φέρει εντός του ακριβώς της διάσπαση σε πολλά Ένα. Με άλλα λόγια μέσω του Κάτι συγκροτήσαμε το Όλον(αληθινή απειρία) και τώρα από το Όλον επιστρέφουμε στα μέρη(Ένα) αλλά ως ανηρημένα πλέον από το Όλον. Τα Ένα ανήκουν εσωτερικά στο Όλον, τα Ένα είναι το Όλον. Ο ίδιος ο Χέγκελ ρητά μας παραπέμπει στην ατομιστική θεωρία του Δημόκριτου(«Η ατομιστική Φιλοσοφία είναι η άποψη κατά την οποία το Απόλυτο προσδιορίζεται ως δι'-εαυτό-Είναι, ως  Ένα και ως πολλά Ένα»231). Επομένως τα Ένα μπορούμε να τα θεωρήσουμε ως τα άτομα του Δημόκριτου. Τα Ένα βρίσκονται μεταξύ τους σε σχέση απώθησης, καθώς αυτή είναι η φύση του Ενός, να διαφέρει από τα άλλα Ένα.

Γ) Όμως επειδή τα Ένα μέσω της απώθησης σχετίζονται με τα άλλα Ένα και επειδή όλα τα Ένα είναι ίδια, στην πραγματικότητα η απώθηση είναι έλξη, αυτοσχετισμός. Έτσι ο Χέγκελ έφτασε στο βαθύτερο συγκροτητικό στοιχείο του Είναι που είναι το Ένα. Τώρα θα αρχίσει μία νέα πορεία της σκέψης ,η οποία θα εξετάσει τα ποσοτικά χαρακτηριστικά του Ενός.

«Εφόσον το Ένα  εντοπίζεται ως Ένα, είναι βέβαια αδύνατο να θεωρηθεί η  συνάθροιση του με τα άλλα κάπως αλλιώς, παρά ως κάτι εντελώς εξωτερικό»231. Ο Χέγκελ ως γνωστόν για την ανάπτυξη της Λογικής του βασίστηκε στα κεκτημένα της πριν από αυτόν φιλοσοφίας. Μάλιστα η Λογική του ,ως αυτοεκτύλιξη του πνεύματος, ως αυτοπροσδιορισμός του Απολύτου, ενσωματώνει την προηγούμενη φιλοσοφία. Κάθε στάδιο της ιστορίας της Φιλοσοφίας βρίσκει θέση ως στάδιο της Λογικής του. Η προσπάθεια αυτή του Χέγκελ μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να είναι τραβηγμένη αλλά αυτό που αποδεικνύει κατά τη γνώμη μου περίτρανα είναι το πόσο αυτός ο στοχαστής παρά τον ιδεαλισμό του(με βασικό πρόβλημα ότι στη Λογική του μελετά το Απόλυτο και όχι ένα συγκεκριμένο αντικείμενο), αναζητούσε εναγωνίως εντός της πραγματικότητας υλικό για να χτίσει αυτό το τεράστιο οικοδόμημα που λέγεται επιστήμη της Λογικής.

Εν προκειμένω το στάδιο του Ενός ανήκει στην ατομική φιλοσοφία. Το Ένα είναι μια πρόοδος σε σχέση με το Ον και το Κάτι, αλλά ακόμα όπως φαίνεται από το απόσπασμα η σχέση του Ενός με τα άλλα Ένα είναι ακόμα εξωτερική. Πρέπει να φθάσουμε στην Ουσία για να πάψει επιτέλους αυτή η σχέση εξωτερικότητας.