Λίγα λόγια για την κλειστότητα του εγελιανού συστήματος

Από την λογική ,μέχρι την φιλοσοφία του Δικαίου και της ιστορίας το σύστημα του Χέγκελ παρουσιάζεται ως ολοκληρωμένο. Η λογική στο επίπεδο της μεθόδου έχει φθάσει στην απόλυτη ταυτότητα Υ-Α. Η φιλοσοφία του Δικαίου ολοκληρώνεται με το κράτος. Τέλος η παγκόσμια ιστορία ,της οποίας η ουσία είναι η συνειδητοποίηση της ελευθερίας από την ανθρωπότητα ολοκληρώνεται  «This new discovery is the unity of the divine and the human. By means of it objective truth is reconciled with freedom, and that, too, inside of self-consciousness and subjectivity…Although it is in this form still abstract, it is the reconciliation and solution of all contradiction…The true atonement and reconciliation has become objective, and unfolds the state as the image and reality of reason. In the state, self-consciousness finds the organic development of its real substantive knowing and will, in religion it finds in the form of ideal essence the feeling and the vision of this its truth, and in science it finds the free conceived knowledge of this truth, seeing it to be one and the same in all its mutually completing manifestations, namely, the state, nature, and the ideal world.» Πρόκειται για αποσπάσματα από τις τελευταίες παραγράφους της Φιλοσοφίας του Δικαίου ,όπου ο Χέγκελ μιλά για την συμφιλίωση της ελευθερίας με την αντικειμενική αλήθεια. Μάλιστα κάνει αναλογίες ότι το στάδιο στην φιλοσοφίας του δικαίου ,αντιστοιχεί στο στάδιο της θρησκείας και στο στάδιο της επιστήμης(εννοώντας την φιλοσοφία) . Προσθέτουμε εμείς ότι όσο γίνεται λόγος μόνο για  το «Λογικό στοιχείο» της Απόλυτης Ιδέας, το οποίο είναι «ο καθολικός τρόπος μέσα στον οποίο είναι ανηρημένοι και συμπεριλαμβανόμενοι όλοι οι μερικοί τρόποι»(Διδ. Εννοιας 622), τότε το ανώτερο τμήμα αυτού είναι η μέθοδος, ως ταυτότητα Υποκειμένου – Αντικειμένου. Παρατηρούμε ότι πρόκειται για ένα κλειστό σύστημα. Φυσικά μπορεί να βρει ο καθένας στο γιγάντιο έργο του Χέγκελ αποσπάσματα που να λένε το αντίθετο, όπως πχ. όταν ο Χέγκελ κάνει λόγο στην φιλοσοφία της Ιστορίας για την Αμερική. Αλλά στα βασικά του έργα και ιδίως στη Λογική του με πολύ αυστηρότητα αποδεικνύει και το θεωρεί και πλεονέκτημα ότι το σύστημά του είναι κλειστό και άρα απόλυτο. Για να είμαστε βέβαια όσο πιο δίκαιοι απέναντι στον Χέγκελ μπορούμε ,πρέπει εδώ να πούμε ότι η κλειστότητα του συστήματός του δεν υφίσταται με απόλυτο και χοντροκομμένο τρόπο. Έτσι εξηγείται πχ. και η μετάβαση από την απόλυτη Ιδέα που είναι αμεσότητα προς την φύση. Σε ένα απόλυτα κλειστό σύστημα αυτή η μετάβαση θα ήταν αδύνατη. «…γιατί κάθε ενικό μέλος ,καθόσον εμψυχωμένο από τη μέθοδο, είναι η ανασκόπηση εντός εαυτού ,η οποία ,με το να επιστρέφει στο ξεκίνημα ,είναι συγχρόνως το ξεκίνημα ενός νέου μέλους» Έννοια 453,454, πρόκειται για κύκλο κύκλων ή ακόμα καλύτερα για σπείρα.

Ο Πατέλης κάνει λόγο για «νομοτελή υπερβολή-αμετροέπεια και τάση άνευ όρων προεκβολής του κεκτημένου που χαρακτηρίζει το χειρισμό κάθε μεγάλης ανακάλυψης από τον ερευνητή που την επέτυχε.», ο Ένγκελς λέει ότι την εποχή του Χέγκελ όλα τα συστήματα που δημιουργούνταν έπρεπε να είναι κατά κάποιο τρόπο κλειστά ή απόλυτα. Εγώ θα προσθέσω 2 ακόμη επιχειρήματα στα 2 προηγούμενα ορθά. 1. Η κοινωνική θεωρία που βρήκε ο Χέγκελ ως κληροδότητα δεν είχε καν ανέλθει στο επίπεδο της συνειδητής διαλεκτικής. Κατά τη γνώμη μας όσο πιο ανώριμη είναι μια θεωρία ,τόσο μεγαλύτερες αξιώσεις έχει για απολυτότητα.Δεν είναι τυχαίο ότι ο Χέγκελ ασχολήθηκε με όλες τις πλευρές του επιστητού με τρόπο σαν να είναι όλες στο ίδιο επίπεδο ανάπτυξης και άρα στο ανώτατό τους επίπεδο. Έτσι έφτιαξε μία θεωρία για όλα. Αντίθετα ο Μαρξ τα 3 αντικείμενα με τα οποία καταπιάστηκε(Πολιτική Οικονομία, θεωρία της Ιστορίας, Θεωρία για τον Κομμουνισμό)  τα ανέπτυξε ανισομερώς, κάτι που αντανακλούσε όμως και την ίδια την ανάπτυξη του αντικειμένου. Όσο αναπτύσσεται η κοινωνική θεωρία τόσο λιγότερo αμετροεπής γίνεται, τόσο περισσότερο ανακαλύπτει ιδιαιτέροτητες και εξειδικεύεται. To να υπάρξει στη συνέχεια μία σύνθεση αυτών των επιμέρους αναλύσεων είναι αναγκαίο και νομοτελές.2. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί κομμουνιστές στοχαστές αντιλαμβάνονται τον κομμουνισμό ως το τέλος της ιστορίας. Ο κομμουνισμός είναι μία κοινωνία χωρίς αντιφάσεις κτλ. Κατά τη γνώμη μας κάπως έτσι την πάτησε και ο Χέγκελ. Ευρισκόμενος στα γενοφάσκια της νέας κοινωνίας ,παρότι ανακάλυψε τα προβλήματα της κοινωνίας των πολιτών(αστική κοινωνία) επιχείρησε να τα συμφιλιώσει και όχι να τα εξαλείψει. Η ίδια η αστική κοινωνία δεν είχε αναπτυχθεί ακόμα επαρκώς για να αποκαλύψει τις αντιφάσεις της σε ώριμη και καθαρή μορφή και έτσι ο Χέγκελ την είδε ως όριο και τέλος της ιστορίας. Επιστρέφοντας στον κομμουνισμό θα παραθέσω πολύ σύντομα την άποψη του Βαζιούλιν, που ακριβώς δείχνει τις προσπάθειες της πλέον ώριμης εκδοχής της κοινωνικής θεωρίας να υπερβεί τουλάχιστον σε επίπεδο εικασιών ακριβώς την αντίληψη ενός κλειστού και κομμουνισμού ες αεί. Ο Βαζιούλιν από τη μία κάνει λόγο για μετάβαση σε έναν διαστημικό πολιτισμό(μεταφορά σε άλλο πλανήτη). Αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι μία παραπομπή του Πατέλη από ένα άλλο κείμενο του Βαζιούλιν που λέει το εξής: «Η βιοτεχνολογία ήδη συνιστά έναν από  τους τομείς της επιστήμης και της παραγωγής με τις μεγαλύτερες προοπτικές. Η μετάβαση όμως  στη βιοπαραγωγή θα σημάνει ότι θα περιέλθει στην κυριότητα των ανθρώπων η φύση  ολόκληρου του έμβιου κόσμου (συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου ως βιολογικού όντος). Ως εκ τούτου, ανακύπτουν δύο εναλλακτικές δυνατότητες: 1. Η δυνατότητα κατάκτησης των  βιολογικών νομοτελειών (αναφορικά με τον άνθρωπο: η δυνατότητα εξάλειψης νοσημάτων και παράτασης της ζωής του ανθρώπου, εναρμόνισής του ως βιολογικού όντος) και, ταυτοχρόνως, 2. η δυνατότητα υπονόμευσης των όρων ύπαρξης [του είναι] της ανθρωπότητας ως συνόλου βιολογικών όντων. Η παρέμβαση στη βιολογική φύση του ανθρώπου εγκυμονεί μια προοπτική αυτοκτονίας για την ανθρωπότητα. Εδώ παρατηρείται επίσης μια σπείρα της έλικος: από τη  "δημιουργία" του ανθρώπου (ως βιολογικού όντος) από τη φύση προς τη βιολογική αυτοδημιουργία (που εμπεριέχει την ικανότητα αυτοκαταστροφής) του ανθρώπου». Αν δηλαδή η ιστορία της ανθρωπότητας είναι ένα μετασχηματισμός του βιολογικού από το κοινωνικό. Με τις βιοτεχνολογίες ,όπως θα αναπτυχθούν στην κομμουνιστική κοινωνία(γιατί στην αστική κοινωνία πιο πιθανό είναι να οδηγήσουν σε καταστροφή την ανθρωπότητα) μπορεί να αλλάξει η σχέση του βιολογικού με το κοινωνικό· και το κοινωνικό να φθάσει σε ένα τέτοιο σημείο ανάπτυξης που αλλάζοντας το βιολογικό(αλλάζοντας την βιολογική φύση του ανθρώπου) να μιλάμε πλέον για μία αφετηρία για μία νέα ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Αυτό το παραθέτω ως παράδειγμα για να δείξω από την μία ότι και πολλοί μαρξιστές αυθόρμητα δεν μπορούν παρά να αντιμετωπίζουν τον κομμουνισμό ως το τέλος της ιστορίας και από την άλλη ότι ένας συνεπής στοχαστής θα πρέπει να αναζητά όρια ακόμα και στην κοινωνία του μέλλοντος έστω και ως εικασία.